Ўқувчилар Йоахим Лёв терма жамоада ишлаш таклифини рад этганидан сўнг ЎФА туркиялик мураббий Фотиҳ Теримга мурожаат қилгани ҳақидаги хабарга изоҳ беришимни сўрашмоқда. Бир неча ҳафта олдин ҳам мен билан шахсий суҳбатлардан бирида Лёв шартномаси хусусида нега ҳеч қандай янгилик йўқлигига қизиқишганди. Ўшанда дангал жавоб бергандим: «Шунча узоқ вақт давомида ҳеч гап йўқми, демак, Лёв рад жавобини берган». Қолаверса, агар Йогги Ўзбекистон терма жамоасида ишлашни истаганида, музокара жараёни бошлангани билан ҳамма бу ҳақда гапирган бўларди. Умуман, муваффақиятли музокара бир ойдан ортиқ давом этиши мумкин эмас.
***
Ўша пайт мени «Энди нима бўлади?» қабилидаги савол кўпроқ қизиқтирди: «ЎФА хорижлик мураббийларга иш таклиф қилишда давом этадими ёки маҳаллий мутахассис вариантига қайтади?» Зеро, ушбу савол жавоби ЎФАда аниқ стратегия бор-йўқлигини билдирарди. Лёв билан музокара жаарёнида ким иштирок этганидан келиб чиқсак (Bild нашри яқинда Ўзбекистоннинг Германиядаги элчихонаси роли ҳақида ёзди), хорижлик мураббий олиб келиш қарори жуда юқори ҳукумат доирасида қабул қилинган. Қисқаси, хорижлик бошқа мутахассислар билан музокара бошлангани ҳақида хабарни кутаётгандим. Мана, энди Фотиҳ Терим номзоди бор. Шундай экан, бу янгилик мен учун сенсация бўлгани йўқ.
Шунинг баробарида номзодларни излашда ўзига хос изчилликни кўряпман. Хўш, Лёв ва Терим ўртасида қандай умумийлик бор?
* Каттагина ёш. Лёв 65 ёшда, Терим эса яқинда 72га тўлади.
* Терма жамоалар билан йирик турнирларда ишлаш тажрибаси (яна муваффақиятли). Лёв жаҳон чемпионатида ғолиб чиққан бўлса, Терим Евро-2008 ярим финалини забт этган.
* Айни пайт ишдан холилик. Лёв нафақада, Терим эса Саудиянинг «Ал-Шабаб» клуби билан шартномаси муддатини узайтирмади.
Икки мураббийда яна бир умумий чизги бор: уларнинг фаолиятлари чўққиси янги асрнинг дастлабки икки 10 йиллигига тўғри келган. Эътибор беринг, Лёв 4 йил давомида ҳеч бир жамоани шуғуллантирмаган бўлса, Терим ҳамон фаол ишламоқда, фаолиятида деярли танаффус йўқ. Яъни ёзишларича, агар Лёв ишдан чарчагани учун рад жавобини берган бўлса, Терим катта эҳтимол, ҳали ҳам янги саргузашт ва чорловлар изламоқда. Ҳар ҳолда, у мавсум ўртасида ўша «Шабаб»ни 6 ой бошқаришга кўнгани ҳам бежиз эмас.
Энди билвосита жавоб, хусусан, менга тезкор равишда ёзган («Кўряпманки, Ўзбекистон термаси аввалги хатони такрорламоқда. Йогги Лёв каби эски, мотивациясиз мураббийлардан бирига талабгор...») европалик дўстларимдан бирига: Терим гарчи қариган бўлсада, умид қиламанки, унда мотивация етарли. Бу эса «Терим Ўзбекистон терма жамоасидан чиндан ҳам, таклиф олган бўлса, катта эҳтимолки, уни қабул қилади», қабилида ўйлашга асос беради. Сарҳисоб сифатида айтаман: ЎФА раҳбарияти (афтидан фақат ўзи эмас) миллий жамоага хорижлик мутахассис олиб келишга жиддий бел боғлаган ва бу ҳолатда эртами-кеч шундай мураббий топилади. Номзодларни излаш муайян алгоритмга асосланмоқда. Яъни у йирик турнирларда муваффақиятли қатнашиш тажрибасига эга ёши катта мураббийлар орасидан қидирилмоқда. Баъзилар ушбу мезонларга қарши чиқишлари мумкин, лекин ҳозирда лоақал у ёқдан бу ёққа тебранишни кўрмаяпмиз, аксинча, аниқ мақсадга йўғрилган қидирувни кузатмоқдамиз. Шуниси яхши, албатта.
***
Ўзбекистон миллий жамоасининг ЖЧ-2006 саралаш турнирида Қувайт термаси устидан қозонган тарихий ғалабаси (3:2)га 20 йил тўлди. Ўша натижа аввало, шундай даража ва шароитда қайд этилган деярли ягона иродали ғалаба эканлиги учун тарихий саналади ва шундай бўлиб қолади. Эсимда, ўйин куни эрталаб менга ўша пайт маҳаллий футболда ишлаган бир киши қўнғироқ қилиб, дабдурустдан гап бошлаганди:
- Ўйинни қувайтликларга миллион долларга сотганингизни биламиз...
- Сотган бўлсак, сотибмиз-да. Мендан қандай гап кутяпсан? Ҳозир сенга ҳеч нарсани исботлаб бўлмайди...
Умуман, футболимизда ҳар қандай мағлубиятдан сўнг «сотишди» дейдиган бундай бадгумон мутахассислар кўп. Энди тасаввур қилинг-а, биринчи бўлим ўрталарида ҳисоб 0:2га айланганида, қандай ҳолатга тушганимни. Табиийки, эрталабки қўнғироқни эсладим. Агар одамлар ўйин олдидан ўйин сотилгани ҳақида гапиришса, мағлубиятдан кейин нима дейишади? Хайриятки, футболчиларимиз шарафига йигитлар қўл туширишмади, майдонда курашни давом эттиришди. Умуман олганда, терма жамоанинг ўша авлодини тарихдаги энг кучлиси сифатида биламан. Шунчаки, футболчиларимизга саралаш турнири формати масаласида омад кулиб боқмаган, муайян ўйинларда омад етишмаганди. Яна ҳакамлар хатоларидан кўп азоб чеккандилар. Ҳакамлик хатоларини тушуниш учун YouTube каналида Ж.Корея термаси Тошкентдаги ўйиннинг 90-дақиқасида ҳисобни қандай тенглаштирганини бир кўришни тавсия этаман.
Ўзбекистон - Ж.Корея ўйини ҳақидаги постидан сўнг биз билан 20 йил олдин бирга ишлаган, ҳозирда Ташқи ишлар вазирлиги ходими Нуриддин Убайдуллаев шахсий архивидан 1та сурат юборди. Суратга қаранг, бу йигитларни танидингизми? Парк Жи Сун ва Ли Юн Пе. 2005 йилнинг июнь ойида ҳар иккиси ПСВ (Эйндховен) футболчилари рўйхатида эди, лекин ўша ёз АПЛга кўчиб ўтган: Парк - «МЮ»га, Ли - «Тоттенхэм»га. Франкфуртдан учиб келган бу футболчиларни ҳайдовчи Дилмурод Маҳкамов билан бирга оқ «Нексия»да қарши олганмиз. Улар ўтган асрнинг 70-йиллари Ж.Кореяда жуда оммалашган бу моделни 2005 йили Тошкентда кўриб, роса ҳайрон қолишганди.
Парк ва Ли тунда етиб келишган, шунга қарамай, аввало, корейс ресторанига олиб боришимизни сўрашганди. Ресторанга етиб борганимизда, катта шов-шув кўтарилганди. Чунки ҳеч ким Ж.Корея термасининг икки юлдузини кўришни кутмаганди. Очиғи, 20 йилдан кейин бу ҳикоя ҳақиқатан, фантастика туюлади. Европа клубларининг юлдузлари Тошкентда ва уларнинг атрофида блогерлар йўқ, ҳеч ким ижтимоий тармоқларда лавҳа қўймаган. Бошқа замон, бошқача қараш...
Таниқли футбол мутахассиси Алишер Никимбаев «Финт Тураева» подкастидаги чиқишида ҳам Ўзбекистон миллий жамоасининг ўртоқлик ўйинлари ва бош мураббийи масаласида фикр билдирди.
- ЖЧ-2026 тайёргарлигига ҳам вақт оз қолмоқда. Тез орада CAFA кубоги бўлади, кейин ФИФА кунлари. Тушунишимча, асосий эътибор Ж.Америка жамоалари билан ўйинларга қаратилади. Европа жамоалари билан ўйнаш имконияти ҳам бор: УEФА ҳудудидаги ЖЧ-2026 саралашида бир неча гуруҳда иштирокчилар сони тоқ. Яъни ФИФА кунларида ҳар бир жамоа навбатма-навбат дам олади. Кузда қайси термалар бўш бўлиши мумкинлигини аллақачон ўрганиб чиқдим. Ноябрь учун топ-жамоалар - Норвегия ва Чехия. Катта эҳтимол, ҳар иккиси 2026 йилги мундиалга чиқади. Африка термаларини ҳам унутмаслик керак. Ноябрга қадар деярли барчаси бўш - қитъада фақат «плей-офф» ўйинлари бўлади. ЎФА ўрнида сира шошмасдим, сентябргача кутардим, чунки ўша вақт қайси жамоалар бўш бўлиши ойдинлашади. Мисол учун, Миср ва Марокаш термалари. Хуллас, бир вақтнинг ўзида турли конфедерациялар вакиллари билан ўйнаш эҳтимоли йўқ эмас. ЖЧ олдидан, июнь ойида ҳам ФИФА кунлари бўлади. Ўша вақтга қадар таркиб 90 фоиз аниқланиши керак. Ўртада катта танлов юзага келади - ҳамма спарринг-рақиб қидиради. Қолаверса, жамоалар ЖЧ-2026 гуруҳ босқичидаги рақибларини билиб улгуради. Эҳтимол, қайсидир жамоалар Осиёдан рақиб излар. Умуман, бизда таркибни шакллантириш ва тактика ишлаб чиқиш учун 4та «ойна» бор: сентябрь, октябрь, ноябрь ва март ойларидаги ФИФА кунлари. ЖЧ-2026нинг ўзига келсак, Ўзбекистон термаси албатта, гуруҳдан чиқиш учун курашиши лозим, менимча. 48та жамоа, демак, гуруҳдан 3-ўрин орқали «плей-офф»га чиқиш имконияти ҳам бўлди. Катта эҳтимол, жамоамиз қуръадан олдин 4-саватчадан жой олади. Лекин 3 ва 4-саватчалар орасида унча фарқ йўқ. Ҳаммаси қуръага боғлиқ.
- Бош мураббий масаласи? Шахсан мен ўртача вариант топиш тарафдориман. Аввало, масалага қайси нуқтаи назардан ёндашишни тушунишимиз лозим. 1 йил, фақат ЖЧ-2026 учун мураббий излаяпмизми ёки? Ахир мундиалдан ярим йил ўтгач, Осиё кубоги бор. Демак, битта турнирга мураббий қидиряпмизми ёки 2тага? Осиё кубогидан кейин нима бўлади? Ҳаммаси худди шахматга ўхшайди: битта юриш қилгач, кейинги ҳаракатни ҳам тушуниш керак. Ҳозир ҳаммасига қўл силтаб, хорижлик мутахассисни таклиф қилиш нотўғри бўларди кимлигидан қатъий назар. Лёв, Билич, Капелло ёки Анчелотти - фарқи йўқ. Аввало, хориждан нега мураббий чақираётганимиз, у қанча муддат ишлаши ва қандай вазифаларни ҳал қилиши кераклигини аниқ билишимиз зарур. Ўзбекистон терма жамоасининг айни таркибида футболчиларнинг ярми 30 ёшдан ошган, баъзилари тез орада шу чегарага етишади. Эртами-кеч таркибни янгилаш масаласи кўтарилади. Катта эҳтимол, кимдир жароҳатланмаса ёки бирор ёш йигит ёрқин натижа кўрсатмаса, ЖЧ-2026га жамоани мундиалга олиб чиққан таркиб боради. Осиё кубогида ҳам шу таркибга таянилса керак, менимча. Чунки икки турнир орасидаги вақт жуда қисқа - атиги ярим йил.
Фараз қилайлик, Темур Кападзе Ўзбекистон термасида қолди. Шахсий фикримча, уни қолдириш керак. Ўзи қолишни истайдими ёки йўқ - буниси бошқа масала. Кападзе интервьюларидан бирида агар бош мураббий ролида қолмаса, жамоадан кетишини айтди. Тушунаман, у шундай фикрлаш ва гапириш ҳуқуқига эга. Бу мураббий сифатида маълум ютуқларга эришган одам амбициясидир. Лекин Кападзе жамоада қолиши шарт, менимча. Қайси лавозимда - алоҳида мавзу. Аммо қолиши керак, чунки ёшларни ҳаммадан яхшироқ билади, улар билан ишлашни уддалайди. «Олимпик» ташкил этилганидан Олимпиадагача бўлган 3-4 йил ичида клубдан 150 нафарга яқин футболчи ўтди. Ҳа, кимдир озгина ўйнади, бошқаси фақат синовга чақирилди. Бу футболчилар ҳозир 23-24 ёшда, кейинги ЖЧ вақтида 28-29да бўлишади. Гап келажакда Ўзбекистон термаси асосини ташкил этиши мумкин йигитлар ҳақида кетмоқда. Кападзе эса уларни ҳаммадан яхши билади - баҳслашиш ноўрин ҳақиқат. Ҳатто хорижлик мутахассис келишини фараз қилсак ҳам, айнан Кападзе унга «Бу позиция учун бир неча номзод бор. Баъзиларини ҳали кўрмаган бўлишингиз мумкин», дея олади. Ҳар қандай чет эллик маҳаллий футболни ўрганиш учун вақт сарфлайди ахир. Шунинг баробарида легионер мураббий таклиф қилишга қарши эмасман. Асосий масала - унинг вазифаси нималардан иборат бўлади, қанча муддат ва қандай мақсадлар учун таклиф қилинади? Менимча, у бош мураббий Темур Кападзе штабида маслаҳатчи сифатида ишлаши керак. Хорижлик мураббий бош мураббий ролига таклиф қилинса ҳам, Кападзе унинг штабида бўлиши шарт. Бу ерда ҳаммаси ЎФАнинг музокара олиб бориш маҳорати, қандай келишишига боғлиқ. Кападзега шартли равишда сўз бериш мумкин: «Ҳали ёш мураббийсан, кейинги ЖЧ сеники». Яна Кападзенинг кучли ва заиф томонларини тушуниш керак. Айтганимдек, у маҳаллий футболни ҳаммадан яхши билади, турли ёшдаги кўплаб футболчиларни танийди, тажриба ва билимга эга. Аммо Кападзеда айнан финал турнирларида иштирок этиш тажрибаси йўқ, менимча, Олимпиадада унга айни шу нарса қарши ишлади. Ҳар ҳолда, Париж ўйинларида яхшироқ натижа кутишга ҳақли эдик.
Алишер НИКИМБАЕВ, «Футболиум»
